Abdullah bin Zübeyr (Arapça: <span lang="ar" dir="rtl" class="mw-content-rtl">عبد الله بن الزبير</span>; 624-692), sahabelerden Zübeyr bin Avvam ile halifelerden ilki olan Ebu Bekir bin Kuhafe'nin kızı Esma bint Ebu Bekir'in oğlu, İslâm Peygamberi'nin eşlerinden biri olan Ayşe bint Ebu Bekir'in yeğenidir.
Medine'de Muhacirundan doğan ilk çocuktur.1 Benî Esed kabilesine mensup olup henüz gençliğinden itibaren İslâm Ordusu ile Bizans ve Sâsânî İmparatorluğu'na karşı yapılan birçok savaşa katıldı. Yine Tunus bölgesine 647 veya 649'da düzenlenen bir seferde Bizans İmparatorluğu Afrika Eksarhı olan Gregori'yi öldürerek zaferin kazanılmasında önemli bir rol oynadı.
Cemel Muharebesi'nde teyzesi Ayşe bint Ebu Bekir ve babası Zübeyr bin Avvâm'ın yanında, Ali'ye karşı savaşmıştır.
Abdullah bin Zübeyr, kendisi gibi I. Yezîd'e biat etmeyen Hüseyin bin Ali'nin Kerbela'da aile efradıyla birlikte öldürülmesinin ardından hilafetini ilan etti ve Mekke, Medine ve Hicaz halkı ona biat etti.
Halkın Emevilere karşı tutumunu ve otorite boşluğunu akıllıca kullanarak hükmettiği alanı Arabistan'ın güneyi, Irak, Suriye'nin büyük bölümü, Mısır'ın bir bölümü olmak üzere genişletti. Bunun üzerine Yezîd, Mekke ve Medine üzerine bir ordu gönderdi. Abdullah, bu orduya karşı Mekke'yi üç ay boyunca savundu. Yezîd'in ölüm haberi gelince Emevî ordusu kuşatmayı kaldırarak Şam'a dönmek zorunda kaldı.
Müslümanların hac ibadetinde ziyaret ettiği yerlerden olan Muhammed'in doğum yeri, kıble ve Kâbe'nin yerinin neresi olduğu konusu 1970'li yıllardan bu yana tartışılmaktadır. Arkeolojik araştırmalarda Mekke'nin rivayetlerin aksine yeni bir şehir olarak ortaya çıkışı, bilinen tarih kaynaklarında ve haritalarda adının 8. yüzyıl öncesinde geçmemesi,2 ticaret yolları üzerinde olmaması yanında tarım açısından arazinin uygunsuz oluşu,3 erken dönem İslam tarihi hakkında ipuçları veren Kur'an ve hadis rivayetlerinde tanımlanan bazı yer isimleri ve özellikleri ile Mekke coğrafi yapısının uyuşmaması araştırmacıları İslam'ın kaynakları konusunda farklı arayışlara yöneltmiştir.
Muaviye'nin ölümü sonrasında çıkan iç karışıklıklarda Kâbe Yezid'in askerlerince mancınıklar kullanılarak taşa tutulmuş, isabet alan karataş üç parçaya bölünmüş, Kâbe yıkılmıştır.4 Kanadalı arkeolog ve İslam tarihi araştırmacısı Dan Gibson'a göre sözü edilen yıkım bugünkü Mekke şehrinde değil, bundan yaklaşık 1200 kilometre kuzeyde, Petra'da gerçekleşmişti. Araştırmalarında ulaştığı en eski camilerin kıble duvarlarının Petra'yı göstermeleri nedeniyle, bu bulgularla ayet, hadis ve siyer kaynaklarındaki diğer ipuçlarını bir araya getiren Gibson Muhammed'in Petra'da yaşamış ve buradan Medine'ye göç etmiş olduğu sonucuna ulaşmıştır. Ona göre Kur'an'da bahsedilen “bekke” veya “mekke” sözcükleri de Petra'yı ifade ediyordu. Müslümanların ilk kıblesi de Kudüs'teki Mescid-i Aksa değil Petra'da Al-Lat tapınağı olarak kullanılan kübik yapı olmalıydı. Gibson Petra'da İslam öncesi ve İbni Zübeyr öncesi erken İslam döneminde haccın nasıl icra şeklini anlattığı bir video yayınladı.
Bu yapı Müslümanların iç savaşlarından birisi olan Abdullah bin Zübeyr İsyanı sırasında mancınıklarla yıkılmış, İbni Zübeyr karataşı diğer kutsal eşyalarla birlikte alarak Emevi saldırılarından uzakta, bugünkü Mekke'nin bulunduğu yere taşımış, yeni tapınağı burada inşa etmişti. Emevilere karşı Abbasilerin desteğini kazanan yeni mekan birkaç yüzyıllık bir geçiş dönemi sonunda tamamen benimsenmiş, yeni yapılan camilerin yönü Mekke'ye dönük olarak inşa edilmeye başlanmış, Mekke Müslümanların yeni hac merkezi olmuştur.56 Fakat bu iddiaya erken dönemde Müslümanların Kâbe'nin yerini doğru hesaplayamadıkları için bazı camilerde kıble yönünün yanlış olduğu gerekçesiyle karşı çıkılmaktadır.7 Nitekim günümüze yakın tarihlerde inşa edilmiş bazı camilerin de kıble yönünün yanlış hesaplandığı belirtilmektedir.8910 Kâbe'nin bulunduğu Mekke'de bile bazıları 50 yıldan daha eski 200 civarında caminin kıble yönünün yanlış olduğu belirlenmiştir.1112
Peygamber Muhammed'in torunu Hüseyin bin Ali'nin Kerbela'da öldürülmesinden sonra Abdullah bin Zübeyr Mekke'ye döndü, Yezid'i halife kabul etmediğini bildirip isyan bayrağını açtı. Hicaz'da ve Arabistan'da durumunu güçlendirmeye koyuldu. Medineliler önce I. Yezid'le durumu görüştüler ve sonra Medine'nin Emevi emirini şehirden atıp Abdullah bin Zübeyr tarafına geçtiler. Abdullah bin Zübeyr, I. Yezid'in Basra'daki Irak ve Kufe valisi olan Ubeydullah bin Ziyad'a karşıt olmak üzere, Irak'ta Kufe'ye bir vali gönderdi. Abdullah bin Zübeyr Mısır ve Suriye'de Emeviler'den hoşlanmayanlar tarafından tutulmaktaydı. Yezid, Basra'daki Irak valisi Ubeydullah bin Ziyad'a Hicaz'a ordusuyla gidip Abdullah bin Zübeyr'in isyanını bastırmasını istedi, ama Ubeydullah hasta olduğu bahanesiyle bunu kabul etmedi. Bunun üzerine Yezid 10.000 kişilik Suriyelilerden oluşan bir orduyu Müslim bin Ukbe El-Murri komutasında Hicaz'a gönderdi. Bu ordu Abdullah bin Zübeyr'i tutan ve çoğu Medineli Müslümanlardan oluşan bir ordu ile Harre bölgesinde savaştı. Bu savaş kanlı ve Medineli kadınlara tecavüzlerin yapıldığı bir katliama dönüştü.18
II. Muaviye, hüküm sürdüğü 683-684 yılları arasında, II. Muaviye savaş ve yeniden Hicaz'a hücum taraflısı değildi ve sadece 40 gün halifelik yaptıktan sonra tahtından ve halifelikten feragat etti. Başa geçen I. Mervan hüküm sürdüğü kısa dönemde (684-685) Mısır ve Suriye'yi hakimiyeti altına aldı. Haricilerin de bu dönemde, Irak merkezli bir isyan çıkarmalarıyla birlikte, Abdullah'ın hükûmeti Hicaz bölgesine sıkıştı.
Abdullah bin Zübeyr, 685 yılında tahta çıkıp halife olan Abdülmelik bin Mervan'ın Haccac bin Yusuf komutasındaki ordusuyla yaptığı savaşı kaybetti ve 692 yılında bu savaşta öldürüldü.
Orijinal kaynak: abdullah bin zübeyr. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Holland, Tom; In the Shadow of the Sword; Little, Brown; 2012; s. 303: ‘Otherwise, in all the vast corpus of ancient literature, there is not a single reference to Mecca – not one’ ↩
Crone, Patricia; Meccan Trade and the Rise of Islam, 1987, s. 7 ↩
Orhan Gökdemir, Din ve Devrim, İstanbul: Destek Yayınları. 2010. s. 64 ↩
Data on Gibson's biography taken from his Web pages, his book Qur'ānic Geography and the Amazon author information to this book: 1 , 2 , 3 , 4 ↩
Dan Gibson: Qur'ānic Geography (2011) ↩
King, David A. The Petra Fallacy ↩
Sözcü Gazetesi, 70 yıllık caminin kıblesi yanlış çıktı!, 10/06/2019 ↩
Haber Türk, Kıblesi 18 derece yanlış olan cami 64 yıl sonra yıkıldı, 12.07.2020 ↩
Cumhuriyet, 47 yıllık caminin kıblesi yanlış çıktı, 12/06/2019 ↩
NDTV, 200 Mecca mosques face wrong direction?, 06/04/2009 ↩
BBC News, Mecca mosques 'wrongly aligned', 05/04/2009 ↩
S. Brock, A brief outline of Syriac Literature, Moran Etho 9, Kottayam, Kerala: SEERI (1997), pp.56-57, 135 ↩
Hoyland, Robert G. Seeing Islam as Others Saw It: A Survey and Evaluation of Christian, Jewish and Zoroastrian Writings on Early Islam;s. 197. The Darwin Press, Inc. (January 1, 1998). ↩
Shaddel, Mehdy (2017-10-01). "Studia Onomastica Coranica: AL-Raqīm, Caput Nabataeae*". Journal of Semitic Studies. 62 (2): 303–318. ↩
Abshire, C.; Gusev, D.; Stafeyev, S.K.; Wang, M. (2020). "Enhanced Mathematical Method for Visualizing Ptolemy's Arabia". International Web Journal on Sciences and Technologies Affined to History of Cartography and Maps. Vol. 15, No. 1: 1–25. ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page